Los comtes de Gasconha
Los reis deus Francs qu’èran mèstes de l’Aquitània. Que senhorejavan* entre Lèira e Garona. En Gasconha, los Gascons qu’èran quasi independents.
Carta de la Gasconha
Lo Duc de Bordèu que s’encargava de las armadas e de deféner la Gasconha Ulteriora qui èra en Espanha. Lo comte de Gasconha qu’era encargat de l’administracion.
Lo rei deus Francs que nomava Comtes e Ducs, mes los Gascons que decidín de'us eléger.
En l’an 769, que’s balhèn un Duc aperat Lop. Après la batalha de Rencesvaus de 778, Lop estó hèit presoèr de Carlesmanhe, los sons hilhs miats a la cort deu rei e comtes francs installats en Gasconha. Qui avó susmautas* e lo Duc de Tolosa qu’estó encargat de sosméter los Gascons. En l’an 787, lo comte Adalric de Fesensac, qui avèva un nom Visigòt, hasó presoèr lo Duc Chorson de Tolosa qui’u volèva panar tèrras. Qu’estó liberat contra promessa de non s’i tornar. Lo rei qu’arremplacè Adalric e Chorson.
Los comtes gascons
768-778 : Lop
801-812 : Sans Lop
812-816 : Semen Lop
816-818 : Garcia Simin
818-819 : Lop Centolh
819-836 : Aznar
836-855 : Sans Mitarra
855-864 : Arnaut
886-920 : Garcia Sans
920-955 : Sans Garcia
955-960 : Sans
960-996 : Guilhèm Sans
999-1009 : Bernat Guilhèm
1009-1032 : Sans Guilhèm
1032-1036 : Berenguer
1036-1039 : Audon
1039-1063 : Bernat Tumapalhèr
Sans Lop, arrèrhilh de Lop, que miava ua guèrra tarrible contra'us Francs deu costat de Dacs mes que perdó la guèrra en l’an 810.
Aznar, lo son hilh que guerrejava en Espanha e que’s morí après una batalha de 13 dias e 13 nuèits. Alavetz, los Gascons que causín a Garcia Simin e Lop Centolh dus ans après.
Sans Mitarra, « lo montanhòu sauvatge » en lenga de Navarra, qui prenó lo títol de Duc deus Gascons quan se morí lo Duc Guilhèm de Bordèu, tuat peus Vikings qui bruslèn Bordèu en l’an 848.
Lo rei deus Francs que l’arreconegó Duc deus Gascons en l’an 852.
Los Vikings
Guilhèm Sans que guerrejava contra'us Vikings qui s’èran installats deu costat de Baiona e de las Lanas. En l’an 988, que ganhè la batalha de Taller au ras de Sent Sever e que desliurè atau la Gasconha d’aqueth dangèr.
Qu’organizè la Gasconha. Tà susvelhar lo país e tornar’u poblar, que reviscolè la mongeria de Sent Sever sus ua tèrra crompada a un cavalèr per 300 sòus e 45 vacas.
Tà conterotlar los países de l’Ador, que fondè las mongerias* de Sòrda, Luc e Auloron, e la de Sent Pèr en Bigòrra.
Qu’organizè lo comtat de Gasconha en crear vescomtats com los de Dacs, d’Auloron, de Lescar o de Marsan. Que favorizè la construccion de castèths sus mòtas* artificiaus qui, en mauntuns lòcs, prenón lo nom deu fondator. Atau, castèth Doat qu’a balhat Castèide Doat, castèth Aner qu’a balhat Castetner. Qu’ordonè tanben que cada mongeria redigisse un cartulari* dab ua part de la sua istòria, çò qui hè qu’èm plan rensenhats sus aquera epòca.
Lo títol de Duc de Gasconha que passè per maridadge en 1036 a Gui-Jaufré qui èra Duc de Bordèu. Lo comte d’Armanhac, Bernat Tumapalhèr qu’arribè comte de Gasconha.
Austinde, arquevesque d’Aush, que prengó lo partit de Gui-Jaufré. Qu’obtengó deu Papa la renavida deus 6 avescats gascons arregropats en las mans de l’avesque de Gasconha qui demorava fidèu au comte Bernat : Dax, Lescar, Auloron, Baiona, Aire e Leitora.
Gui-Jaufré que guerrejava en Espanha. Au tornar, que ganhè la batalha de La Castela au ras de Sent Mont dens lo Gèrs.
Bernat d’Armanhac que s’avèva a hèr monge a Sent Mont on se morí. Los ducats d’Aquitània e de Gasconha qu’èran units.
Sèrgi Clòs Versalhes
Vocabulari (Titre 3 Georgia 22 px)
Cartulari : cartulaire (recueil de chartes décrivant les privilèges et les propriétés)
Mongerias : monastères
Mòtas : mottes (fortifications de terre)
Senhorejar : régner
Susmautas : révoltes, émeutes