L’Edat deus metaus
Los ajòus deu Neolitic qu’utilisavan atrunas de pèira. Un dia, que descobrín lo coeire* qui ei un metau naturaument present en la natura e hèra aisit a tribalhar. Que sufeish d'un huèc tà bruslar lo minerau e obtiéner coeire.
Dab lo coiere que fabricavan armas e atrunas* mes leugèras e mes efficaças que las de pèira.
Pro viste, en mesclar coeire e estanh*, que fabriquèn bronze qui es mes solida que lo coeire. Tà’s procurar estanh, que hasèvan comerci dab l’Armorica qui ei un parçan de Bretanha. Que i avèva de cap a Bordèu un talhèr de fabricacion de destraus* qui’s venevan en Gasconha tota.
Ua punta de lança
Ua destrau
Que s’arregropavan en casterars*, vilatges fortificats per varats* largs e pregons e ua murralha hèita de terra, de pèiras e de paus*.
Un casterar
Que bastivan los vilatges au som de las còstas tà susvelhar lo parçan. Los endrets causits qu’èran aisits a fortificar, sovent esperons protegits de tres costats per periders* e per ua barralha* qui guardava l’entrada deu darrèr costat.
Que demoran enqüèra 57 sitis fortificats d’aquera epòca. Que son estudiats peus arqueològues.
Los monuments mei coneguts que son los tumulus qui son tombas de capdaus* de tribús o de guerrièrs.
Un tumulus dab la pòrta d’entrada
Que son hèits d'un correder* qui mia* a ua crampa funerària de pèira. Lo tot qu’ei cobèrt de tèrra.
Los morts qu’èran enterrats dab armas, atrunas e objèctes qui us apartenèvan.
Los tumulus que’s tròban un drin pertot en Gasconha, màgerment sus planèrs de Gèr e de Lanamesa. Lo d'Avesac, au ras de Lanamesa qu’estó cavat per E. Piette e J. Sacaze, dus arqueològues gascons deu sègle XIXau. Que dessenhèn los objèctes qui trobèn.
Ua terralha de bronze dab armas torçudas deu defunt. Que podem véder puntas de lanças.
Après lo coeire e lo bronze, los ajòus que descobrín lo hèr qui permetó de fabricar armas e atrunas mes solides.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari
atrunas : outils
barralha : clôture
capdau : chef
casterar : motte, oppidum
coeire : cuivre
correder : couloir
destrau : hâche
estanh : étain
miar: mener
pau : pieu
perider : précipice
varat : fossé