En tèrra de trobadors
Los trobadors que son los poètas de lenga occitana de l'Atge Mejan. Que son poètas mes tanben senhors, sovent hòrt poderós. Que son aperats trobadors pr'amor que practican l'art dit deu trobar, çò que vòu díser: trobar, compausar.
Que son los purmèrs a considerar qu'ua auta lenga que lo latin e pòt estar utilizada e dens la quau e's pòt compausar tèxtes.
Au sègle IXau que i a un tèxte on s'i tròba tres lengas: lo latin, la lenga d'oïl e la lenga d'òc. Las composicions màgers deus trobadors e de las trobairitz (hemnas trobadors) que s'apèran cansó, sirventès (poesia polemica sus las questions e moraus), tenson (discussion sus un subjècte)
La dama e lo trobador
Que i a dens lo trobar dus personatges màgers, la Dama e lo trobador. La Dama o Dauna qu'ei la hemna aimada. Los tèxtes deus trobadors que predican la libertat amorosa deu temps deus maridatges arrengats.
La Dauna que va estar coma lo senhor deu trobador, lo quau e va aver cap a d'era tots los drets e devers qu'a de cap au son senhor o quitament de cap a Diu.
Guilhem IX d'Aquitània, purmèr trobador coneishut
Que pensan que l'art deu trobar que s'ei espandit de Lemòtges dinc a Occitània sancèra e puish sus tota Euròpa.
Guilhem IX
Lo purmèr trobador coneishut qu'ei Guilhem IX duc d'Aquitània e comte de Peitieus. Que va causir de compausar e escríver hens la lenga qui's parla a Lemòtges: lo lemosin. Los tèxtes deus trobadors que son en lemosin, tan vòu díser l'occitan que's parla au nòrd deu territòri lingüistic occitan. D'ara enlà tots los trobadors que van compausar en lemosin, independentament de l'endret d'on vienen.
Guilhem d'Aquitània que va hicar la hemna aimada, la Dauna, en lòc e plaça de Diu. A aquera epòca, Diu qu'ei au som de la piramida deu sistèma feudau. La Dauna qui s'aperava Dangeirosa.
Ua concepcion navèra de l'amor
Aquesta navèra concepcion de l'amor que s'apèra Fin'Amor, çò que vòu díser Amor Perfèit e enqüèra uei lo dia, la concepcion qu'avem de l'amor qu'ei gessida de las composicions deus trobadors.
Au monde de la Glèisa non los van pas agradar que dens los tèxtes deus trobadors las hemnas e sian en lòc e plaça de Diu, de mei lo trobar que van contra hèra de principis predicats per la Glèisa.
Pr'amor d'aquò, lo purmèr trobador coneishut Guilhem IX d'Aquitània que va estar escomenjat [excommunié] pr'amor que refusa de deishar Dangeirosa.
Que condan que lo duc d'Aquitània entrè dens la glèisa on se debanava la ceremonia d'escomenge. Que miacè l'avesque de l'aucir [occire, tuer] puish que l'ataquè. Mes au darrèr moment, que decidè de non pas lo tuar pr'amor que l'avè tròp en hasti tà'u mandar au Paradis.
Que va doncas installar Dangeirosa dens ua tor aperada la Maubergeonne. E que va demorar dab era dinc a la sua mort.
Quauques trobadors
Los trobadors los mei coneishuts de mei de Guilhem IX que son los gascons Marcabru, Cercamon, Bernat d'Armanhac e tanben Jaufre Rudel, Bertran de Born, Eble de Ventadorn, Bernat de Ventadorn, Ricard Còr de Lion.
Que i a tanben hemnas trobadors, que s'apèran las trobairitz, tau coma ac hèn los òmis, que cantan l'amor. Los ròtles que son enversats. Las mei coneishudas Beatriz Comtessa de Dia, Na Castelosa....
Que pensan que la quita petita hilha de Guilhem d'Aquitània èra era madeisha trobairitz, mes n'avem pas jamei trobat los sons tèxtes.
Anecdòta
Uei lo dia, que'ns sobra deus trobadors l'expression "pr'amor" o "permor" o quitament "per amor". Qu'ei un eretatge dirècte deus trobadors. La sola motivacion deu Gascon qu'ei l'amor: qu'ac hè per amor – que hè las causas pr'amor = per amor.
Entà verificar lo ton saber, clica e hè aqueste jòc.
Matilda Susbielles