Ua Gasconha navèra
Après la batalha de la Castela de 1036, los ducats d’Aquitània e de Gasconha estón arregropats e gavidats* peu Duc Gui-Jaufré. Los Gascons n’ac volón pas e la Gasconha que cambiè.
Lo Biarn qui èra luenh de Bordèu miè ua politica autonòma.
Per maridatges, que s’estaquè* las vescomtats d’Auloron, de Marsan e de Gavardan. En 1079, qu’estó la Bigòrra.
Los Biarnés guerrejavan contra lo vescomte de Dacs tà’u panar lo parçan d’Ortès e la Sola.
La vescomtat de Dacs estó esquartierada* per la vaduda deus vescomtats de Baïgòrri, d’Arberróe, de Tartàs e d’Òrta. Que desapareishó en l’an 1107. Fesensac e Armanhac que s’arregropèn en 1119, e tanben Astarac e Aure.
Lo rei d'Aragon
Los Gascons que participèn numerós a la Reconquista en Espanha. Lo rei d’Aragon que’us balhè tèrras e drets, çò qui hè qu’avón bens en cada país.
Alavetz, lo senhors que deishèn lo Duc d’Aquitània tà rénder aumenatge au rei d’Aragon. Los vescomtes de Baïgòrri e d’Arberróe estón los prumèrs, seguits de Centolh de Biarn, puish de la Bigòrra.
Lo rei d’Aragon que voló crear un reiaume deus dus costats deus Pirenèus e conta-rotlar los pòrts de la montanha, saunèi qui s’acabarà en 1214 a la batalha de Muret.
La tor de Tramesaigas
Los senhors enriquits per la guèrra en Espanha qu’arremplacèn las tors de husta deus lors castèths per tors de pèira que semblavan a las d’Aragon.
Com la de Tramesaigas que vedem ací-contra. Qu’avèva tres solèrs e ua pòrta au prumèr. Lo monde entravan dab ua escala que tiravan tà empachar aus ennemics d’entrar.
Los senhors mièn tanben d’Espanha los Fòrs qui èran cartas balhadas a ua vila o un parçan on èran escriuts los drets deu senhor e los deus poblants. Lo prumèr Fòr qu’estó lo d’Auloron en 1080.
Lo Duc d’Aquitània, Gui-Jaufré, que voló favorizar las mongerias deu país de Bordèu qui èran demoradas fidèus au Duc, com la de la Sèuva Màger, en balhà’us tèrras gasconas.
Los Gascons n’ac volón pas. Alavetz, tà que lo Duc perdosse autoritat sus las mongerias gasconas, los senhors las balhèn a las mongerias estrangèras de Clunhi, Concas o Sent Victòr de Marselha.
En l’an 1130, Alienòr eretè deu Ducat d’Aquitània qui comprenèva la Gasconha. Que’s maridè a Bordèu dab Loís VII, rei de França.
Qu’acompanhè lo rei a la dusau crotzada en Orient. Que s’i pelejèn e lo maridatge estó anulat en 1151.
Ueit setmanas après que’s maridè dab Enric Plantagenêt, coronat rei d’Anglatèrra en 1154. Après estar estada reina de França, la Duquessa d’Aquitània qu’estó reina d’Anglatèrra. L’ahar que miarà la Gasconha dens ua guèrra entre los Anglés e lo reiaume de França.
En 1170, lo son hilh Ricard estó nomat Duc d’Aquitània. Alienòr organizè ua susmauta contrau rei Enric. En 1183, qu’organizè ua auta susmauta deu son aute hilh Enric.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari (Titre 3 Georgia 22 px)
esquartierada : divisée
gavidats : dirigés
s’estaquè : s’attacha