Las crotzadas
Los Turcs que guerrejavan contra l’empèri crestian d’Orient. En l’an 1071, que conquistèn Jerusalèm e empachèn lo romivatge*. Alavetz, lo Papa Urban, qui èra a Clarmont d’Auvèrnha, prediquè en 1095 la desliurança de Jerusalèm.
Autanlèu, monde de tots país que partín. Qu’obtengón la remission deus lors pecats, e los lors bens qu’estón protegits peu Papa. Coma lo viatge costava hèra car, mantuns senhors venèn bens a mongerias qui’us balhèn moneda tà crompar armas.
Sièti de Jerusalem
Lo comte Ramon de Tolosa partí dab ua grana armada on èran numerós los Gascons.
Gaston IV de Biarn estó encargat de l’artilheria au sièti de Jerusalèm e estó un deus prumèrs a entrà’i en 1099.
Pendent lo sacamand* de la vila, que protegí monde refugiats au Temple.
L’endedia, los soldats massacrèn lo monde protegit per Gaston de Biarn. Mentre que lo comte de Tolosa assietava Tripòli tà’n hèr ua principautat qui durarà quasi 200 ans, Gaston, hart de las pelejas entre los senhors, se’n tornè dab los Gascons.
Batalha de Guadalete
Que i a avut ueit passatges en Orient, aperats mes tard « crotzadas » pr’amor que los soldats portavan ua crotz pintrada sus l’armadura.
Los Gascons que participèn a totas, mes que preferivan guerrejar en Espanha mes pròche on avèvan bens autrejats* peus reis de Navarra o d’Aragon, e on lo Papa balhava avantatges ligats a la crotzada.
En França tanben, lo Papa Innocenci III lancè en 1209 la crotzada contraus Albigés o Catars. Qu’èran monde qui cresèvan que i avèva un monde maishant creat peu Diable sus tèrra e un monde urós creat per Diu au cèu. Tà ganhar lo monde urós, que calèva estar praube sus tèrra e renonciar aus bens materiaus. Aqueth créser ganhè lo Lengadòc, toquè los senhors e inquietè la Glèisa qui lancè la crotzada.
Que comencè per la tuadèra de Besièrs on se morín tots los poblants, la presa de Carcassona, la mort deu vescomte de Besièrs e lo sièti de Tolosa. Simon de Montfòrt, capdau de la crotzada, e’s jurè de conquistar Tolosa e d’eliminar lo comte Ramon.
Batalha de Muret
Obligat de lhevar lo sièti de Tolosa, Simon de Montfòrt ataquè Muret, Sent Gaudenç, Samatan e Coserans. Ramon partí en Aragon demandar ajuda au rei qui amiè ua armada.
Lo comte de Bigòrra, lo comte de Comenges e lo vescomte de Biarn acompanhèn lo rei d’Aragon pr’amor que n’èran vassalhs.
Lo rei d’Aragon que’s morí a la batalha de Muret lo 12 de seteme de 1213.
Lo comte d’Armanhac hasó aumenatge de las tèrras suas a Simon de Montfòrt qui ganhè la Bigòrra en maridar lo son hilh a la comtessa Peirònela. Mes Ramon que’s tornè a Tolosa. Lo Montfòrt assietè la vila e que’s morí lo 25 de junh de 1218, tuat per un calhau getat per ua hemna.
La Gasconha que’s suslhevè. Lo hilh de Montfòrt massacrè los poblants de Casèras e de Marmanda.
Après 20 ans de guèrra, lo rei de França impausè la sua patz. Joana, hilha deu comte de Tolosa se maridè dab Alfons de Peitius, hrair deu rei. Joana e Alfons que’s morín en 1271 shens eretèrs e lo comtat de Tolosa arribè a la corona de França. Après mes de 300 ans d’abséncia, lo rei tornè préner pè a noste.
La crotzada s’acabè dab lo sièti de Monsegur de 1244 on participèn 700 Gascons miats per avesques e lo lenhèr on cremèn 200 Catars.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari
autrejats : octroyés
romivatge : pèlerinage
sacamand : pillage