Los Anglés en Aquitània
Ducats d’Aquitània e de Gasconha qu’èran arregropats despuish l’an 1063.
En 1094, Guilhèm IX d’Aquitània que's maridè dab Filipa, sòr deu comte de Tolosa. Un còp lo comte partit tà la crotzada, Guilhèm ataquè Tolosa en díser que la sua hemna ne devèva eretar. Qu’aucupè Tolosa de 1098 a 1100 quan lo Papa l’enviè en Orient. Après, que la tornè aucupar de 1108 a 1119, mes los Tolosans, susmautats*, hasón partir los soldats aquitans.
Alienòr eretè* deu navèth ducat d’Aquitània e de Gasconha en l’an 1130. Que’s maridè en 1137, a Bordèu, dab Loís VII, rei de França, puish lo maridatge estó anullat en 1151. Ueit setmanas après que’s tornè maridar dab Enric II Plantagenêt, coronat rei d’Anglatèrra mes tard, en 1154.
Enric II Plantagenêt
Enric II Plantagenêt assietgè Tolosa en 1156, mes shens s’i escàder*. Que s’i tornè en 1159 en atacar Verdun, Castethnau d’Estretahons e Tolosa dab l’ajuda deu comte de Barcelona. Mes com lo rei de França èra en la vila, que lhevèn lo sièti.
Enric II tornè guerrejar contra Tolosa deu costat d’Agen en 1161. Qu’enviè mantun còp l’arquevesque de Bordèu dab ua armada tà gastar* lo país dinc a l’an 1173 quan la patz estó signada, après quasi cent ans de guèrra.
Loís VII de França (lo prumèr marit d’Alienòr) e Enric II d’Anglatèrra (lo dusau marit) que’s pelegèn pr’amor Enric èra mes poderós e mes ric que lo rei de França ; que tienèva la meitat deu territòri de la França actuau, mes l’Anglatèrra.
Ua patz estó signada a París en 1158 mes Enric arrefusè l’aumenatge a Loís per l’Aquitània e la Gasconha.
Loís VII de França
Com se hasèva vielh, Enric despartí*, en 1170, lo son reiaume entre los sons tres hilhs e l’un, Ricard còr de lion, obtengó l’Aquitània e la Gasconha.
Aqueth senhor vadó hèra viste impopular e los Gascons, miats per lo comte d’Armanhac e los vescomtes de Lomanha, de Biarn, de Tartàs e de Dacs, se susmautèn*. Lo duc Ricard assietgè Dacs e Baiona e ataquè la Navarra. En 1178, qu’assietgè un còp mes Dacs e tuè lo son vescomte Pèire dens la batalha. Lo calme que tornè.
Lo rei Alfons de Castilha
En l’an 1169, Enric II maridè ua de las suas hilhas, Alienòr d’Anglatèrra, au rei Alfons VIII de Castilha. Com present, que balhè la Gasconha, mes los Gascons n’ac volón pas e que’s susmautèn*. En 1205, lo rei de Castilha envadí la Gasconha dab lo pretèxte de deféner l’eretatge de la sua hemna. L’ataca de Bordèu estó ua mauescaduda*.
Que s’i tornè en 1254 dab l’ajuda deu vescomte de Biarn, mes la patz estó signada abans que l’armada n’arribèsse a Bordèu.
Enric III d'Anglatèrra
Lo rei Enric III, rei d’Anglatèrra e duc d’Aquitània, vienut en Aquitània, convoquè l’armada a Sent Sever, mes mantun senhor n’i pareishón pas. Alavetz, Enric III s’ataquè au senhor de Gramont abans de se’n tornar en Anglatèrra. Lo rei de Navarra envadí lo vescomtat de Tartàs mes estó des.hèit.
En 1250, Gaston IV de Biarn ataquè Dacs mentre que lo senhor de Gramont atacava Baiona. Los Gascons susmautats* batón ua armada anglesa de cap a Bordèu e que caló mes de tres ans au rei d’Anglatèrra tà pacificar la Gasconha.
Los Anglés hasèvan guèrras de pertot. Las armadas deu rei d’Anglatèrra èran compausadas de Gascons. Aquestes qu’ac hasèvan a bon compte pr’amor que i trobavan moneda mes qu’èran trucassaires* e que’s susmautavan* soventòtas.
Los Gascons qu’èran partatjats entre lo rei de França e lo rei d’Anglatèrra. Que podèvan atau cambiar de senhor quan los cuentava. Fin finala, que valèva miélher aver ahars dab lo rei d’Anglatèrra qui èra luenhec e qui ne vienèva quasi jamés.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari (Titre 3 Georgia 22 px)
Despartí (despartir): partagea
Eretè (eretar) : hérita
Escàder : réussir
Gastar : abîmer, endommager
Mauescaduda : échec (contraire de escaduda, réussite)
Susmautats (susmautar) : soulevés, révoltés
Trucassaires : batailleurs, fauteurs de trou