La guèrra de cent ans
Possessions deus Plantagenêts (en ròsa e roi)
Desempuish lo maridatge d’Alienòr d’Aquitània dab Enric Plantagenêt (futur rei d’Anglatèrra), Francés e Anglo-Aquitans que’s hasèvan la guèrra pr’amor que los Anglo-Aquitans aucupavan un gran territòri, la mieitat de la França actuau. La patz regnava desempuish 1286.
En octobre de 1323, los Francés entrèn a Sent-Sardòs (qui èra aquitan), au ras de Bèumont de Lomanha, tà crear una bastida* au nom deu rei de França. Pendent la neit, los Anglo-Aquitans bruslèn lo vilatge e pengèn* los soldats francés.
Lo rei de França confisquè lo ducat d’Aquitània e amassè ua armada a Moissac on i avèva Gaston II de Foish-Biarn e Amaniu de Labrit. Que conquistè lo ducat en dehòra de Bordèu, de Baiona e de Sent Sever.
La patz estó signada en 1327 e lo rei de França guardè l’Agenés.
En 1355, que i avó la cavaucada* deu Princi Negre en Lengadòc. En 1356, lo rei de França estó hèit presoèr a la batalha de Peitius. Dab lo tractat de Bretigny signat en 1360, los Anglo-Aquitans recuperèn los países perduts.
Edoard III que balhè l’Aquitània au Princi Negre
En 1362, Edoard III que balhè l’Aquitània au Princi Negre, transformada en principautat. Que se n’anè guerrejar en Castilha e que se’n tornè victoriós mes arroeinat*.
Alavetz, que convoquè los Estats d’Aquitània a Engolesma tà obténguer un impòst de 10 sòus per huec (lo huec qu’èra ua unitat fiscau qui correspondèva a ua maison). Lo comte d’Armanhac e lo senhor de Labrit arrefusèn que l’impòst sia lhevat sus las lors tèrras e aperèn au rei de França.
En dret feudau, se un senhor n’assegurava pas la proteccion demandada per un vassalh, aqueth que podèva demandar a un aute senhor.
Lo rei de França enviè dus comissaris tà convocar lo Princi Negre, mes que’us pengèn* a Agen. Las guèrras qu’èran cridadas.
En 1372, lo comte d’Armanhac conquistè Èusa, Auvilar, Leitora, Florença e Condòm. Au mes de mai, que conquistè Moissac, Agen e Agulhon.
Los senhors bigordans se susmautèn* e acacèn* los Anglo-Aquitans qui non guardèn pas sonque Lorda, Lus e Mauvesin. En 1373, lo Duc d’Anjó, hrair deu rei de França, partí de Tolosa tà assetjar Mauvesin qui’s rendó au cap de duas setmanas. Qu’assetgè Lorda shens nat succès.
En 1378, los Castilhans, aligats au rei de França, assetgèn Baiona, mes ua armada anglesa vengó liberar la vila. En 1380, dètz ans après lo començar de la guèrra, los Anglo-Aquitans ne guardavan pas sonque Bordèu, Blaia, Castilhon, Baiona, Dacs e Sent Sever.
La guèrra tornè en 1438. L’armada francesa passè la Garona a Tonens e marchè de cap a Bordèu mentre que lo senhor de Labrit ataquè peu sud. En 1441, los Anglo-Aquitans ocupèn Tartàs. Lo rei de França, qui èra a Tolosa dab la sua armada, se n’anè a Tartàs, Dacs e Sent Sever. Un còp lo rei partit, los Anglo-Aquitans tornèn autanlèu aucupar las vilas !
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari
acaçar : chasser, déloger, faire fuir
arroeinat : ruiné
bastida : bastide, ce village particulier est expliqué dans l'article ici
cavaucada : chevauchée
penjar (o péner) : pendre
susmautar : soulever