La fin deus Armanhacs
Los domènis armanhaqués en Gasconha e en Roergue
Los comtes d’Armanhac que vadón poderós. En 1140, qu’unifiquèn Armanhac e Fesensac. Per maridatges o crompas, qu’obtengón lo comtat de Rodés en 1306, la Ribèra baisha en 1307, Auvilar en 1324, lo Pardiac en 1379, la Lomanha en 1393, las Quate vaths en 1398, e mantua* auta tèrra en Auvernha e Roergue.
Los comtes d’Armanhac servivan lo rei de França e participavan a totas las batalhas. En 1352, Joan I d’Armanhac estó nomat lòctenent deu rei de França en Lengadòc e comandè las armadas contra los anglés. Qu’estó lo parat* d’ua guèrra dab Febus. Quan lo Princi Negre voló lhevar ua taxa navèra en 1368, lo comte Joan aperè au rei de França e la guèrra tornè en Gasconha.
La mort deu Duc d'Orleans
Lo comte Bernat VII d’Armanhac se maridè dab Bona de Berri, neboda deu rei. En 1410, comencè en França ua guèrra civiu qui opausè lo Duc d’Orleans, partisan deu rei de França, e lo Duc de Borgonha, partisan deu rei d’Anglatèrra.
Quan assassinèn lo Duc d’Orleans en 1407, lo comte Bernat prengó lo cap deu partit deu rei. Dab escorjaires* arrecrutats en Gasconha, que guastèn* los entorns de Paris dinc a la patz de 1412. En 1415, lo comte Bernat tornè èster mèste de Paris, mes estó assassinat peus Borguinhons en junh de 1418.
En 1425, lo son hilh Joan IV, esmalit* de que lo Comenge entrava en possession de la familha de Foish-Bearn, hasó aumenatge de l’Armanhac au rei de Castilha. Maucontent deus acòrdis entre lo rei navèth de França e los Borguinhons, que participè tanben a las maniganças contra lo rei. Aqueste enviè en 1443 ua armada tà assetjar lo comte Joan a L’Isla de baish. Joan IV que demorè presoèr 3 ans e l’Armanhac estó gavidat* peus oficièrs deu rei.
Lo comte Joan V, hilh de Joan IV d’Armanhac, se maridè dab la soa sòr Isabèu. Escandalizat, lo rei de França enviè en 1455 ua armada tà aucupar lo Roergue e l’Armanhac. Lo comte miè la defensa de Sarancolin enlà e se refugiè en Aragon. Lo rei navèth de França, Loís XI, perdonè e tornè a Joan V las soas tèrras en 1461.
Embarris de Leitora
Mes com continuè de complotar contra lo rei, ua armada prengó L’Isla de baish e Leitora en 1469. Joan V, refugiat en Espanha, tornè en 1471 e s’embarrè autanlèu a Leitora.
L’armada deu rei tornè assetjar Leitora. Lo comte se rendó en junh, mes s’embarrè un còp mei dens la vila.
Peu tresau còp, lo rei enviè ua armada e, fin finala, Leitora que’s rendó lo 5 de març de 1473. L’endedia, lo comte estó assassinat.
Carles, hrair de Joan V, eretè de l’Armanhac en 1484. Qu’èra pepiòt* e balhè lo tot a Alan de Lebret.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari
Escorjaire : écorcheur (qui écorche des animaux)
Esmalir : irriter, fâcher
Gavidar : guider
Guastar : abîmer, endommager, faire des dégâts
Mantua : plusieurs
Parat : occasion
Pepiòt : naïf, simplet