Lo reiaume de Navarra

La Navarra qu’èra poblada de Vascons. Carlesmanha que guerregè contra los Sarrasins e que fondè la Marca Ispanica dab comtes francs qui guardavan las vaths pirenencas. En l’an 824, Eneko Arista que vadó rei de Pampalona e l’independéncia de la Navarra qu'estó confirmada en 887.

Lo reiaume de Navarra en 1032 (en irange)

En Gasconha, la Navarra qu’avèva lo Labord (lo parçan de Baiona). Que’u perderà en 1035.

En 1190, lo rei de Navarra que conquistè la Navarra Baisha (lo parçan de Sent Joan deu pè deu Pòrt).

Los reis de Navarra que participèn a la Reconquista*, ajudats per senhors gascons.

En 1234, lo rei Sans VII que’s morí shens nat eretèr. Lo reiaume passè au son nebot Teobald qui èra comte de Champanha, puish, per maridatge, aus reis de França en 1284 (qu’ei pr’amor de’quò que s’aperèn rei de França e de Navarra). E après que passè aus comtes d’Evreux en 1328, aus comtes de Foish en 1479 e aus senhors de Lebret en 1484.

Lo país que's trobava au miei de la pelejas entre França, Anglatèrra, Castilha e Aragon.

Carles II de Navarra Lo maishant

En 1349, Carles II de Navarra e comte d’Evreux, aperat Lo Maishant, succedí. Un còp coronat, que deishè lo govèrnament de la Navarra au son hrair e partí en França tà hèr maniganças a la cort de França contrau rei Joan.

La madeisha annada, la soa sòr Agnès que's maridè dab Gaston dit Febus, comte de Foish e viscomte de Biarn. Quan vadó lo son hilh, Febus arrenviè* Agnès en Navarra, sus ua mula, lo dia de Nadau. Un còp gran, lo hilh que voló emposoar au son pair, alavetz, sus un còp de malícia*, Febus lo tuè en la soa preson a Ortès.

En 1451,que comencè ua guèrra civila en Navarra. Gaston IV de Biarn, aliat dab lo senhor d’Agramont, partisan deu rei de Navarra, ataquè Garris e sacamandegè la Navarra Baisha.

En 1462, Loís XI, rei de França qui voló hèr ua arbitrada, encontrè lo rei d’Aragon suu pont d’Osserein, au ras de Sauvatèrra de Biarn, e signè la patz a Baiona. En seguir, qu’encontrè lo rei de Castilha a Urunha puish se n’anè pregar a Sòrda, Sarrança e se’n tornè tà Tolosa en passar per Sauvatèrra, Lescar, Pau, Morlaàs e Tarba.

En 1494, Joan de Lebret qu’estó rei de Navarra. En l’an 1512, lo rei de Castilha qu'envadí la Navarra. Las suas armadas passèn en Navarra Baisha e lo rei de França Loís XII enviè ua armada completada per 6 000 Gascons a Baiona, Pèirahorada e Sauvatèrra. L’armada qu’assietgè Pampalona mes, mau comandada, estó batuda e se’n tornè.

En 1515, Joan d’Albret qu’assietgè Sent Joan Pè deu Pòrt dab ua armada gascona. Shens nada escaduda.

En 1521, lo navèth rei de Navarra, Enric de Lebret, qu’amassè ua armada de Gascons a Navarrencs mentre que las armadas francesas ataquèn Sent Joan Pè deu Pòrt e Pampalona.

L’armada francesa qu’estó des.hèita a la batalha de Noain, lo 30 de junh de 1521. Arrés n’avèva pas prevengut a Enric II qui estosse podut arribar dab la soa armada tà ajudar !

Enric de Lebret

En 1522, Enric II qu’installè lo capdulh deu son reiaumet de Navarra a Sent Palais e qu'amassè los Estats de Navarra.

En 1523, los Espanhòus ataquèn lo Biarn, bruslèn Sòrda, Hastinga, Bidaishe, Mauleon e qu'assietgèn Sauvatèrra mentre qu’ua auta armada, passada peu Sompòrt, ataquè Auloron e arribè a Sauvatèrra e Navarrencs qui’s rendón. Los Espanhòus que se’n tornèn per Biàrritz e Sent Joan de Lus.

Lo 2 de deceme, los Biarnés qu'acacèn* los Espanhòus de Sauvatèrra e Navarrencs.

Sèrgi Clò-Versalhes

Vocabulari

Acaçar : faire fuir

Arrenviè (arrenviar) : renvoya

Reconquista : reconquista de l’Espanha peus reiaumes crestians sus los deus Sarrasins

Sus un còp de malícia : sur un mouvement de colère