Lo Biarn sobiran

Lo Duc de Gasconha que creè lo Biarn en 866. Que s’agraní per maridatges, deu vescomtat d’Auloron en 1050 e deu vescomtat deu Montanerés en 1090 e per la conquista deu parçan d’Ortès suu vescomte de Dacs. 

Centolh V que decidí de non pas mes depéner deu Duc d’Aquitània. Qu’estampè moneda e autregè cartas (o fòrs) de poblacion com la d’Auloron en 1080.

Los senhors de Biarn que participèn a la Reconquista e mantun i morín. 

Gavarret e Marsan qu’entrèn per maridatges dens las possessions deu Biarn en 1120 e 1250.

Lo Biarn qu’èra vassalh d’Aragon dinc a la batalha de Muret de 1213. En 1240 Gaston VII estó obligat de jurar fe e aumenatge au rei d’Anglatèrra. Que transferí lo capdulh de Biarn a Ortès e fortifiquè Sauvatèrra e Bellòc.

Au maugrat de l’aumenatge, que’s pelegè dab lo rei d’Anglatèrra qui l’empresoè dus còps.

Que maridè la sua hilha Margalida dab lo comte de Foish e decidí de que Foish e Biarn jamès ne podoran èster separats. Mes que comencè la guèrra de Cent ans, aquerò compliquè hòrt la politica biarnesa pr’amor que las tèrras de Foish èran en reiaume de França e las de Biarn, Marsan e Gavardan en ducat d’Aquitània (rei d'Anglatèrra).

En 1343, Gaston III de Foish e Biarn decidí lo Biarn que devèva èster sobiran. En 1347, que declarè aus ambaishadors deu rei de França, venguts ta’u demandar aumenatge per la soas tèrras, que non tenguèva pas lo Biarn sonque de Diu e de nat òmi. En finautejar entre los uns e los autes, lo comte hasó un Biarn sobiran e neutre dens la guèrra entre França e Anglatèrra.

En 1358, Gaston se n’anava en Prussa. Suu camin deu tornar, que s’arrestè a Meaux e desliurè la hemna deu Daufin qui s’anava hèr tuar peus Picatalòs* susmautats. Que decicí de s’aperar Febus.

En 1359, que comencè a guerrejar contrau comte d’Armanhac, loctenent deu rei en Lengadòc.

A la batalha de Launac de 1362, Febus hasó presoèr lo comte d’Armanhac e sons aliats e demandè rescats per 500 000 florins. En 1375, au parat de la guèrra de Comenges, qu’obtengó tèrras qui’u permetón d’arreligar Foish e Biarn. Que vadó lo princi mes ric e mes poderós deu son temps.

Febus qu'avèva tuat lo son hilh e n’avèva pas nat eretèr. Qu’encontrè lo rei Carles VI a Tolosa e signè dab eth ua patz qui balhava las suas tèrras au rei.

Febus volèva arreligar las tèrras de Foish e de Biarn

Gaston III aperat Febus

Quan se morí en 1391, la Cort Màger e la Cort de las comunautats s’amassèn a Ortès e decidín de crear los Estats de Biarn.  Dab lo tesaur de Febus, los Estats que paguèn lo rei tà copar l’acòrdi de Tolosa e decidín de balhar Foish e lo Biarn a Matèu de Castèthbon. Ocupat a d’autas guèrras, lo rei qu'acceptè la decision deus Estats. Lo Biarn que demorè independent.

En 1479, lo senhor de Biarn qu'estó coronat rei de Navarra. En 1512, la Castilha qu'envadí la Navarra e non demorè pas sonque la Navarra Baisha.

Enric III de Navarra que vadó Enric IV, rei de França. En 1620, lo rei Loís XIII que vengó a Pau dab ua armada tà restablir lo catolicisme com religion d’Estat en Biarn e que decidí d’arrestacar Biarn e Navarra a la França dab la creacion d’un Parlament a Pau.

Sèrgi Clò-Versalhes

Vocabulari

Picatalòs : Jacques, surnom des paysans ; on appelle leur révolte de 1358 la grande jacquerie.