Las guèrras de religion
Lo rei de França, Francés 1èr (1494-1547), que tolerava las ideas navèras. Los protestants, ahardits*, que demandèn drets navèths, alavetz trobles comencèn un drin pertot. Lo protestantisme que tocava sustot letraherits*, nòbles e borgés. Lo rei seguent, Enric II, que’s morí en 1559. Catolics e protestants que’s pelegèn tà conta-rotlar* lo navèth rei de 15 ans qui èra malaut.
En Gasconha, en 1560, Monsegur, au ras de La Reula en país bordalés, se declarè comuna libra. Glèisas qu’estón cremadas, religiós assassinats a Bracs, Marmanda, Granada. Ua guèrra civila comencè en Gasconha e Lengadòc.
Blasi de Montluc
Blasi de Montluc, un senhor gascon que miè las tropas catolicas tà Agen, Tolosa, Aush, vilas qui miaçavan de passar aus protestants.
Simforian de Durfòrt, aperat capitani Duras, miè las tropas protestantas qui miaçavan Bordèu. Montluc que bató l’armada protestanta a Targon, pengè* monde en mei d’ua vila e bató un còp mei Duras a Vergt en Dordonha.
Leitora èra protestanta, e soldats refugiats en la vila que pilhèn e cremèn glèisas deu parçan. En abriu, qu’ataquèn La Sauvetat, La Romiu e Terrauba. Monluc qu’ataquè Leitora qui’s rendó lo 15 d’octobre de 1562.
Carles IX
En 1564, Catarina de Medicis que miè lo navèth rei Carles IX tà un tor de França de dus ans tà’u presentar aus sons sosmés*. Que volèva encontrar lo rei d’Espanha tà preparar lo maridatge de Carles IX dab la hilha deu rei d’Espanha.
Partits de París dab la cort sancèra lo 24 de genèr de 1564, que passèn a Tolosa deu 31 de genèr au 19 de març de 1565, Montauban, Moissac, Agen, Bordèu, Lo Mont, Dacs, Baiona e Sent Joan de Lutz on demorèn deu 12 de junh dinc au 12 de julhet. Lo rei d’Espanha ne vengó pas e lo maridatge estó abandonat.
Que tornèn tà París en passar per Dacs, Lo Mont, Nogaròu, Condom e Nerac on encontrèn a la reina de Navarra.
En 1568, la cort de França qu’ensagè de hèr ensequestrar la reina de Navarra per Espanhòus quan voló partir a las Aiguas Cautas. Que l’aprenó e se n’anè a La Rochelle on èran embarradas* las armadas protestantas.
Gabrièu de Montgomery
Lo 25 de mai de 1569, ua armada francesa qu’assietgè Navarrencs tà invadir lo Bearn. A la demanda de la reina de Navarra, Montgomery que partí de Castres dab ua armada protestanta, passè per l’Arièja, Sent-Gaudenç, Lanamesa, Tria, Tarba, Pau e qu’arribè a Navarrencs lo 7 d’aost. Suu camin, los soldats sacamandegèn glèisas, tuèn monges e curès. L’armada francesa lhevè lo sièti e se n’anè tà Ortès qui’s rendó a Montgomery lo 15 d’aost. Que i avó massacres.
Ua armada francesa venguda de Tolosa que passè per Aush, Nogaròu e qu’ataquè Lo Mont lo 20 de seteme.
Alavetz, Montgomery qu’ataquè la Bigòrra en passar per Mauborguet, Vic e Tarba e sacamandegè tots los vilatges qui’s trobavan suu camin. Au cap de tres setmanas que se n’anè tà Eusa, Mont Reau e Condom lo 22 d’octobre. En 1570, Tarba qu’estó atacada un còp mes e vueitada deus sons poblants. En julhet de 1571, Montluc qu’ataquè Rabastens on estó herit e los poblants massacrats.
En 1572, los protestants qu’èran numerós a París, venguts tau maridatge d’Enric de Navarra e de Margalida de Valois. Pendent la nueit de la Sent Bertomiu (deu 23 au 24 d’aost), qu’estón massacrats. Qui avó tanben massacres a Bordèu lo 3 d’octobre, a Tolosa lo 4, a Dacs, Condom, Agen e Moissac.
Lo massacre de la Sent Bertomiu a París
La guèrra continuava. L’abadia de Sent Sever en Rustan qu’estó sacamandejada, Tarba conquistada un tresau còp, Vic e Miranda presas e represas com mei d’ua vila a l’entorn de Bordèu, Montauban e Agen. Catarina de Medicis qu’organizè un navèth viatge deu rei en Guiana. En aost de 1578, qu’arribèn a Bordèu e qu’anèn tà Agen, Tolosa, Aush e Nerac.
En junh de 1584 que’s morí lo rei Enric III shens nat eretèr. Lo mes pròche parent qu’èra Enric de Navarra, mes qu’èra protestant.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari
Ahardit : enhardi
Conta-rotlar : contrôler
Embarrar : enfermer
Letraherit : lettré
Penjar : pendre
Sosmés : vassal