Rei de Navarra e de França
Enric e Margalida de Navarra qu’avèvan ua hilha, Joana, qui’us succedí.
Joana, vaduda* lo 16 de noveme de 1528, qu’estó neurida* a la cort de França. En 1541, a 12 ans, lo rei Francés 1èr l’obliguè a’s maridar dab lo Duc de Clèves, mes lo maridatge qu’estó anullat en 1545.
La reina Joana de Navarra
En 1547, que’s maridè dab Antòni de Borbon.
Lo 25 de mai de 1555, que vadó reina de Navarra.
Que’s hasó protestanta en 1560 e decidí d’impausar aquera religion au sons sosmés* de Bearn e de Navarra. N’ac podèva pas hèr en las autas tèrras suas, pr’amor qu’èran dens lo reiaume de França.
Per ua ordenança deu 19 de julhet de 1561, qu’autorizè lo protestantisme en Bearn e Navarra. Que permetó la practica deus dus cultes en las madeishas glèisas e impausè lo clergat catolic de 15 000 Liuras tà pagar los pastors.
Antòni de Borbon
Antòni de Borbon que’s morí en 1562. Joana publiquè navèras ordenanças tà ahortir* lo protestantisme. Ua, de 1566, que defenèva aus catolics de trucar las campanas, d’arrengar* processions e de questar en las glèisas.
Que i avó trobles a Monenh, Nai e Pau. Lo monde qu’èran partatjat entre la fidelitat a la lor religion e la fidelitat a la reina Joana.
Los Parlaments de Bordèu e de Tolosa, qui ne reconeguèvan pas l’independéncia judiciària deu Bearn e de la Navarra, declarèn l’illegalitat de las ordenanças. Lo rei que retirè los arrèsts*.
Enric, hilh de Joana e d’Antòni, que vadó* a Pau lo 12 de deceme de 1553. Qu’estó neurit* a Coarrasa. En 1561, lo son pair l’amiè a la cort de França e que tornè en Bearn sonque en 1567. Qu’estó rei de Navarra en 1572 dab lo nom d’Enric III.
Enric e Margalida
En aost de 1572, que’s maridè dab Margalida, sòr deu rei Carles IX, escapè au massacre de la Sent Bertomiu e qu’estó obligat de’s hèr catolic. En heurèr de 1576, que s’escapè de la cort e se’n tornè en Gasconha. Après aver escapat a ua taleja* catolica a Eusa, que s’installèn a Leitora e Agen.
Lo 1èr d’aost de 1589, lo rei de França Enric III qu’estó assassinat. Lo sol eretèr qu’èra lo rei de Navarra mes, com èra protestant, que devó conquistar lo tròne. Que comencè ua guèrra contra « La Lega » miada per los princes catolics.
En 1586, que i avó combats a l’entorn de Bordèu, los Francés susvelhavan los passatges de la Garona tà gahar lo rei de Navarra e empachà’u de se n’anar tà La Rochelle on èran embarrats los protestants.
La batalha de Cotràs
Enric de Navarra que sortí de Nerac, passè per Barbasta, Castèthgelós, Caumont, passè la Garona de nueit e qu’arribè a la Rochelle. Que ganhè la batalha de Cotràs en octobre de 1587.
Las duas armadas que combatón en Gasconha. Los protestants qu’ataquèn Sent Bertrand de Comenge, los Comengés invadín la Bigòrra, vilas qu’estón presas e represas.
Enric que ganhè la batalha d’Ivry en 1590 e qu’assietgè París. En julhet de 1593, que’s tornè hèr catolic en la catedrala de Sent Danís e qu’estó sacrat rei de França lo 27 de heurèr de 1594 dab lo nom de Enric IV.
Qu’entrè a París lo 22 de març e ganhè la darrèra batalha contra la Lega a Fontaine-Française en Borgonha en junh de 1595. Lo 5 de junh de 1598, que signè l’edicte de Nantes qui clavava las guèrras de religion.
Que’s maridè dab Maria de Medicis en octobre de l’an 1600 e qu’avó un hilh, Loís, qui’u succedí.
Vocabulari
Ahortir : renforcer
Arrengar : arranger ; arrengar processions : faire des processions
Arrèst : arrêté (décision administrative)
Neurir : élever
Sosmés : vassal, vassaux
Taleja : piège
Vàder (o néisher) : naître