Países d’Estats e d'Eleccions
En Gasconha, Agenés, Armanhac, Astarac, Bigòrra, Bearn, Comenge, Gavardan, Labord, Marsan, Navarra, Nebosan, Quate-vaths, Ribèra-Verdun, Sola e Vasadés, qu’èran países d’Estats. Qu’ei a díser qu’èran gavidats* per ua amassada compausada de delegats deus tres ordis (clergat, noblessa, tèrç estat) de cada país.
Edicte deu rei de 1633 de convocacion deus Estats de Navarra, Bearn, Bigòrra, Foish, Nebosan Aura e Marsan
Los Estats qu’avèvan poders fiscaus e gerivan* los ahars* deu país com l’entertien de las rotas, la defença deu país o lo lotjament deus soldats. Que s’amassavan un còp per an dab la permission deu rei.
Per exemple, los Estats deu Comenge qu’avèvan 7 representants deu clergat, 57 deus nòbles, 12 de las vilas e 13 de las ajudas (países en dehòra deu Comenge qui participavan au pagament deus impòsts deu Comenge : Coserans, baronia de Montespan, baronia d’Encausse, Mauleon dab Aventinhan e Clarac, Lescura e Montbrun, Sauvatèrra e Gaujagues).
Qu’elegivan un dinerèr*, un secretari e sindics qui s’ocupavan deus ahars* deu país entre duas amassadas deus Estats.
Que i avèva particularitats. Los Estats de Ribèra-Verdun qu’èran compausats de deputats de las 83 comunautats despartidas en la Gasconha tota. Los Estats de la Quate-vaths qu’èran compausats de deputats de cada vath qui’s geriva* sola dab sindics. Los Estats ne s’ocupavan pas sonque deus ahars comuns a totas las vaths. Qu’ei la tèrra qui balhava lo dret d’entrar aux Estats. Se quauqu’un crompava ua tèrra qui balhava dret d’entrar, lo propietari qu’entrava aux Estats, sia nòble o borgés.
Cada an, lo rei que demandava de pagar impòsts e que fixava la soma. Los Estats que despartivan* la soma a cada comunitat e cada comunitat la despartiva* a cada huec (lo huec èra ua unitat fiscau). Lo dinerèr de cada comunitat qu’amassava la moneda e que pagava los impòsts au dinerèr deus Estats e aqueth que pagava au dinerèr deu rei.
Segon lo principi de solidaritat, se quauqu’un ne podèva pas pagar, la comunitat sancèra que pagava per eth. Se ua comunitat ne podèva pas pagar, lo país sancèr que pagava per era.
Arrèst reiau qui fixava la soma a pagar en Bigòrra per l’annada 1757
Los autes países èran d’Eleccions*. Los impòsts qu’èran lhevats e controlats per oficièrs deu rei. Lo rei de França ne volèva pas deus Estats qui limitavan lo son poder.
En 1519, Francés 1èr que suprimí los Estats de Rodés, Carcin, Ribèra-Verdun, Agenés, Comenge, Armanhac e Vasadés. Un an après qu’anullè* la sua decision. Que s’i tornè en 1544 mes qu’abandonè en 1545 davant las protèstas deus países.
En 1603, lo rei Enric IV que creè Eleccions en Agenés, Armanhac, Comenge, Condomés e Ribèra-Verdun mes qu’estón suprimidas en 1611. En 1621, lo rei Loís XIII que s’i tornè. En 1622, que’n creè tanben en Astarac. En 1628, que creè navèras Eleccions en Bearn, Bigòrra, Foish, Marsan, Navarra, Nebosan e Quate-vaths. En 1634, l’edicte de 1628 qu’estó suprimit.
La màger part deus Estats de Gasconha qu’estón arremplaçats per Eleccions, sauv en los países pirenencs on demorèn dinc a la Revolucion francesa de 1789.
Mapa deu Bearn, de la Bigòrra, de l'Armanhac e deus países vesins
Vocabulari
Ahars : affaires
Anullar : annuler
Despartir : répartir, partager
Dinerèr : trésorier
Eleccions o paises d’eleccions : pays d’élection, soumis aux impôts royaux
Gavidar : diriger
Gerir : gérer