La Refòrma municipau
En Gasconha, cònsols elegits cada annada peus poblans que gavidavan* las comunautats (vilas e vilatges). Los cònsols que decidivan deus ahars de la comunautat, de las finanças, de la defensa, deus mercats e de la policia tà conservar la tranquilitat deus poblans. Lo poder reiau que cercava a los conta-rotlar.
Los Capitols de Tolosa
Mei d’ua vila que s’endeutèn pendent las guèrras de religion e de la Fronda tà pagar l’entertien de las muralhas e los rescats*.
L’edicte reiau de 1683, que defenèva a las comunautats de véner bens comuns tà pagar despensas e a empruntar shens la permission de l’Intendent.
En 1733, las eleccions deus cònsols e deus oficièrs municipaus (grafièr, dinerèr e conselhèrs) qu’estón suprimidas. Las foncions municipaus qu’estón transformadas en oficis ; los candidats que devèvan crompar los oficis au rei qui los nomava. Las granas vilas que crompèn eras medishas los oficis tà poder continuar a elegir los cònsols.
Las vilas que contestèn l’edicte de 1733 pr’amor que favorisava las granas familhas qui podèvan crompar los oficis e atau crear ua oligarquia*.
Clamenç de Laverdy
Clamenç de Laverdy, conta-rotlaire generau deu rei (ministre de las finanças), que reformè l’administracion comunau de las vilas de mensh de 4 500 poblans en 1764, e las de mei de 4 500 poblans en 1765.
Que creè ua Amassada de notables compausada de deputats elegits per los poblans qui votavan per categorias desseparadas : nòbles, religiós, mestieraus, obrèrs, paisans.
Ua amassada de notables (dessenh de 1787)
L’Amassada deus notables qu’elegiva un Còs de vila compausat deu maire, de 4 jurats, 6 conselhèrs, 1 dinerèr e 1 grafièr, encargats d'aplicar las decisions de l’Amassada. Lo rei que causiva lo maire per 3 ans, au miei de 3 noms
perpausats per l’Amassada. Un delegat deu senescau que presidiva las amassadas.
En Gasconha, país de libertat municipau, los Estats qu’obtengón condicions particulièras en Bearn e Navarra. Baiona, Bordèu e Tolosa que conservèn los ancians cònsols.
L’intendent d’Etigny d’Aush que conta-rotlava de près las finanças comunaus. Que fixava cad’an lo budgèt de las comunautats e que fixava eth medish las taxas a lhevar tà pagar las despensas. Qu’autorizava las ventas de boès e decidiva de l’utilizacion de las somas. Que balhava las autorizacions de creacion de peatges a l’entrada de las vilas. Que fixava las indemnizations a pagar aus paisans per las tèrras presas tà bastir rotas.
Las vilas que devèvan demandar la permission de hèr tribalhs suu ponts o camins, de crear o modificar bastiments comunaus, de crompar o de véner tèrras comunaus. Qu’èran en tutèla de l’intendent.
L’intendent d’Aush qu’assagè mei d’un còp e shens escaduda de suprimir duas vielhas institucions gasconas. La prumèra que consistiva au pagament per las vilas d’un medecin comunau. La dusau que consistiva au pagament per las vilas d’un arregent encargat de balhar ua educacion aus dròlles. D’Etigny que pensava que n’èra pas utile d’ensenhar au pòple e qu’autorizava sonque l’ensenhament deu catequisme en gascon.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari
gavidar : mener, conduire
oligarquia : oligarchie (gouvernement par un petit groupe de personnes qui forment une classe dominante)
rescat : rançon