Enric e Margalida de Lebret

En 1517, Enric II de Lebret* qu’estó rei de Navarra (non demorava sonque la Navarra baisha), coprince d’Andòrra, comte de Foish, de Bigòrra e de Bearn. A la mort deu son gran pair, Alan de Lebret, en 1522, qu’eretè de las tèrras de Lebret*, çò qui hasó d’eth lo senhor mes poderós de Gasconha.

Que’s maridè, lo 25 de genèr de 1527, dab Margalida d’Engolesma, sòr deu rei de França, Francés 1^èr.

Enric

Margalida

Que modernizèn lo castèth de Pau e residivan sia a Pau, sia a Nerac, castèth preferit de Margalida.

Lo castèth de Pau

Enric II s’ocupè de modernizar las suas tèrras. Que creè ua crampa deus comptes a Pau e ua auta a Nerac tà administrar los arrevienguts* deu son maine*. Que reformè la moneda bearnesa, las « Vaquetas » (pr’amor que portavan duas vacas) en assegurar la paritat dab la moneda deu rei. Que creè en 1544 lo talhèr de moneda en la Tor de la Moneda au pè deu castèth de Pau, que creè drets de doana tà las mercaderias de França e d’Espanha qui passavan en Bearn.

Que fortifiquè la vila de Navarrencs a la mòda italiana e organizè lo Bearn en 6 parçans militars equipats d’arcabusas qui permetèvan de mobilizar 16 000 soldats en un sol dia.

Que s’ocupè de hèr vàler tèrras incultes en hèr viéner Sentongés tà tribalhar-las. Que desvolopè minas de hèr, honderias, industrias laèras* e favorizè hèiras* e mercats en totas las vilas deu Bearn.

En 1547, que publiquè lo Styl de justici qui organizava la justícia, creè lo conselh sobiran tà recéber los aperets*, e postè procuraires* en cada parçan, encargats de las enquèstas. En 1551, que publiquè lo For de Bearn navèth qui modernizè lo For de 1118 e los d’Aspa, d’Aussau e de Varetons.

Lo castèth de Nerac

Mentre qu’Enric administrava sons maines*, Margalida, qui preferiva Nerac, aimava las arts e encoratjava los artistas. Era medisha qu’escrivèva bèths tròç de literatura.

Que coneguem 19 manuscrits de Margalida. Lo mei famós qu’ei L’Heptaméron, compausat de 72 pèças qui’s passan sus sèt dias e publicat un còp defuntada.

Que s’interessava tanben a las ideas navèras com lo protestantisme, e arcuelhèva a Nerac los predicators e pastors qui’s sentivan persecutats com Calvin, Lefèvre d’Etaples e Geraud Roussel. Totun, era, que demorè catolica.

 Ua òbra de Margalida

Quan lo son hrair, lo rei Francés 1^èr, estó hèit presoèr a la batalha de Pavia, Margalida se n’anè tà’Spanha tà discutir dab Carles V de las condicions de la soa liberation.

Un còp maridada dab Enric II de Navarra, que discutí dab los ambaishadors deu rei d’Espanha tà arrecrubar* lo reiaume de Navarra, shens escaduda. Alavetz, que s’arrestèn las soas activitats diplomaticas.

Que viatjava hèra entre la Cort de França e las tèrras soas. Mes après l’ahar deus Placards* d’octobre 1534 a París, que se’n tornè tà Pau en noveme, puish a Baiona en deceme e a Nerac a partir de genèr.

Quan se morí lo son hrair Francés 1^èr, Margalida se retirè au castèth d’Odòs en Bigòrra on se morí de hred lo 21 de deceme de 1549.

Enric II se morí a Hagetmau lo 29 de mai de 1555. Qu’estón sepelits los dus en la catedrala de Lescar on son los reis de Navarra.

Qu’avèvan ua hilha aperada Joana, vaduda lo 16 de noveme de 1528.

Sèrgi Clò-Versalhes

Vocabulari :

Aperet : appel

Arrecrubar : recouvrer

Arreviengut : revenu

Hèira : foire

Laèra : lainière

Lebret : Albret

Maine : domaine

Placards : l’affaire des Placards est lié au placardage clandestin d’un texte anticatholique dans les lieux publics à Paris et dans des grandes villes de province.

Procuraire : procureur