La reconquista
En l’an 711, los Sarrasins qu’arribèn en Espanha e conquistèn lo reiaume Visigòt, manca Asturias e vaths pirenencas.
En l’an 721, qu’estón batuts peu Duc Audon (o Eudes) d’Aquitània a la batalha de Tolosa. Mes en passar peu pòrt de Roncesvaus, qu’arribèn a Peitius on estón arrestats per las armadas deu Duc Audon e deu Franc Carles Martel (732). Los Francs que mièn combats contraus Sarrasins tà conquistar Septimania e los possar lo mes luenh possible.
Marca Hispanica
Los Francs que conquistèn Barcelona en l’an 801. Que creèn la Marca Hispanica e nomèn comtes Francs tà susvelhar Barcelona e las vaths pirenencas.
Los Gascons qu’arremplacèn los comtes Francs e fondèn los reiaumes d’Aragon e de Navarra.
En Asturias, lo rei Alfons que comencè la Reconquista ajudat per Gascons vienguts numerós tà installà’s e fondar vilatges.
Lo Duc de Gasconha Sans Mitarra qu’estó hèit presoèr en l’an 850 e liberat contra rescat*. Lo Duc Sans Guilhèm qu’ajudè au rei de Pampalona pr’amor s’èra maridat dab la soa hilha Urraca.
A la mort deu rei de Pampalona en 1035, que’s fondèn los reiaumes de Castilha, de Navarra e d’Aragon.
A cada expedicion en Espanha, volontaris gascons qu’èran numerós. Los reis d’Aragon que balhavan tèrras e drets a'us qui combatèvan.
Barris sancèrs qu'estón poblats de Gascons a Jaca, Pampalona, Estella.
Que coneguem l’istòria d’Espaiol de Labort qui’s devèva har monge a l’abadia de Sòrda. Quan aprengó lo sièti de Saragossa, autanlèu que partí en empruntar 150 sòus a l’abadia tà crompar armas.
Monte Aragon
Lo vescomte Gaston IV de Biarn aperat « Lo crotzat » qu’ajudè au rei Alfons I d’Aragon.
En 1118, Gaston que partí assietar Saragossa dab Arnaut de Lavedan, Pèir de Gavarrèt, Centolh de Bigòrra, Guilhèm-Hòrt de Sola. La vila qu’estó conquesida en deceme.
En junh de 1120, Robèrt de Tartàs, Amaniu d’Albret, Pèir de Mugron, Llobèt de Maremne, Bertràn de Labort e los vescomtes de Sola e d’Arberoa, miats peu Duc d’Aquitània, que participèn a la conquista de Calatayud.
Batalha Sarrasins Crestians
En l’an 1125, Alfons d’Aragon e Gaston IV de Biarn que partín en cavaucada de cap a Andalosia.
Qu’arribèn davant Granada en genèr de 1126 mes ne la podón pas conquesir.
Que ganhèn la batalha de Anzul. Que se'n tornèn en miar dab eths, crestians qui demorèn en Andalosia, tà tornar poblar los paises de la montanha a l’Ebre qui avèvan patit de las guèrras.
Gaston IV que’s morí en 1130 dens un combat mentre que lo rei Alfons assietava Baiona qui apartienèva au rei de Castilha. Lo sièti durè 1 an shens succès. Que’s morí a la batalha de Fragà en 1134.
La Reconquista que durè dinc a l’an 1492 quan lo rei Ferran de Castilha conquesí lo reiaume de Granada.
Sèrgi Clò-Versalhes
Vocabulari
Rescat : rançon