Revòltas fiscaus
Los Gascons n’aimavan pas pagar tròp d’impòsts. Mei d'un còp que’s susmautavan* contra los impòsts reiaus. Ací-baish, quauques uas de las susmautas*.
En 1541, lo rei Francés 1èr que voló hèr pagar la sau a las provincias tanhentas* au Gran Tòç. Bordèu que’s susmautè*. Los Bordalés que tuèn lo loctenent generau deu rei e mei d'un oficièr deus impòsts, e bruslèn las loras maisons.
Lo Duc de Montmorency que puní los paisans susmautats a Angolesme
Lo rei qu’enviè duas armadas qui entrèn en Bordèu, destrusín las campanas qui aperavan a la susmauta*, suspenèn lo Parlament, trenquèn* lo còth aus copables e hasón pagar 200 000 Liures a la vila. Las vilas a l’entorn que conegón la madeisha punicion. Totun, l’impòst de la sau qu’estó suprimit en aqueths parçans en 1549.
Mei tard, en 1635, lo rei que creè ua taxa suu vin, a pagar peus cabaretèrs. Quan arribèn los comissaris peu pagament, las vilas de la vath de Garona que’s susmautèn* autanlèu : Bordèu, Agen, Leitora, Montuèg, Aush, Bèumont, los Sarrasins e L’isla de baish.
En 1639, lo rei desmonedat qu’empruntè e permitó aus sons crededors* d’emplegar la fòrça tà’s hèr pagar : lotjament de soldats, venta de las bèstias, preson. Que durè en tota la Gasconha dinc a 1648.
Per exemple, en Pardiac, 6 000 paisans qu’arrefusèn de pagar l’impòst. Qu’anèn tà Marciac e Miranda on sacamandegèn* las maisons deus borgés e desliurèn los empresoats per non aver pagat los impòsts. Los gavidaires* qu’estón arrestats e empresoats a Aush. E los soldats qu’arrestèn a Miranda los paisans qui’us volèvan desliurar.
Paisans susmautats
En 1640, agents deus impòsts qu’estón atacats a Poidarrius e Galan. Los soldats qu’ataquèn Galan, pengèn los consòls, qu’envièn los gavidaires a las galèras e sacamandegèn la vila. A Poidarrius, un regiment que brutlè lo vilatge. En 1643, los poblans de Betplan que’s susmautèn* tanben. Los gavidaires qu’estón penjats mes los poblans que tuèn dotze agents deus impòsts a Estampas. Un can qu’arretrobè los còs e los poblans qu’estón hòrt punits. En 1644, l’agent deus impòsts e lo loctenent deu senescau qu’estón hèits presoèrs a Plasença e liberats contra la recèpta deus impòsts e un rescat* de 3 000 Liuras.
En 1644, lo rei que creè un burèu de Gabèla (impòst sus la sau) a Haget en las Lanas e los agents qu’acacèn* los bandolèrs, tuèn buèus, asos e mulas qui servivan aus bandolèrs. Ua nuèit, lo burèu qu’estó atacat ; que i avó herrits.
Lo rei qu’enviè soldats e los poblans e’us hasón emboscadas. Un còp de mei, los dus responsables qu’estón penjats e dus autes enviats a las galèras.
Las causas que vadèn mei organizadas. Bernat d’Audejòs de Coduras en las Lanas que prenó la direccion de la susmauta* qui durè dinc a 1670. Alavetz, lo rei qu’enviè regiments tà gahar a Bernat d’Audejòs qui se n’anè en Bearn e en Bigòrra on i avèva tanben susmautas*.
Un dia, que manquè de’s hèr gahar a Labastida en Bearn. Que s’escapè en Espanha e i demorè ueit ans. Puish, perdonat peu rei, que serví en las suas armadas e que’s morí en Italia en 1677.
Ataca deus agents deus impòsts
En 1663, lo Coserans tanben que prenó las armas contra los impòsts. L’intendent de Montauban qu’enviè soldats qui brutlèn las maisons deus Consòls deus vilatges susmautats e envièn quauques paisans a las galèras.
En fèit, los senhors que cercavan moneda e qu’assajavan de tornar hèr pagar drets desbrombats de bèra pausa. En 1753, los poblans d’Auroish en Bigòrra que’s susmautèn contra lo senhor. Soldats enviats qu’arrestèn lo gavidaire* autanlèu desliurat per los poblans armats de fesils. Qui avó un mort. Cavalièrs deus Dragons qu’assietgèn lo vilatge e l’oficièr qui comandava estó herrit. Los gavidaires* qu’estón empresoats a Tarba mes s’escapèn de la preson en traucar la muralha en 1756. La susmauta que s’arrestè quan lo senhor abandonè las suas demandas.
Vocabulari
acaçar : chasser
crededor : créancier
gavidaire : meneur
rescat : rançon
sacamandejar : saccager
susmautà’s : se soulever ; susmauta : soulèvement
tanhent, vesin : proche, limitrophe, voisin
trencar : trancher