La Tèrra que vira a l'entorn deu Sorelh

En 280 avant Jèsus Crist, un Grèc, Aristarc de Samos, qu’imagina la Tèrra que vira a l’entorn deu Sorelh, mès ne’u pòt pas provar. En 1553, Nicolau Copernic hè calculs qui demostra l’eliocentrisme (centrat sus Èlios, lo Sorelh en grèc) e Galilèu qu’ac confirma dab un telescòpi. Que calerà aténder Isaac Newton tà enténer qu’ei lo resultat de la gravitacion.

Copernic que pensa tanben la Tèrra que vira sus era medisha.

En 1915, Albert Einstein que precisa dens la sua teoria de la relativitat generau : un còs dab ua massa que desfòrma l’espaci-temps. Atau, la Tèrra ne’s passeja pas tot dret dens l’univèrs mes que vira a l’entorn deu sorelh pr’amor l'espaci qu'ei desformat, plegat. Que vira a l’entorn deu sorelh sus ua orbita quasi circulara. Qu’a besonh 365 jorns 5 òras 48 minutas e 45 segondas entà hèr un torn sancèr*. Que va a 107 314 km/h.

E tanben, la Tèrra que vira sus era medisha a l’entorn d’un èish qui passa peus dus pòles. Quan los planetas se formèn que i avèva hèra d’objèctes qui tornejavan tanben a l’entorn deu sorelh pr’amor de la gravitacion, mes pas a la medisha vitessa. E qu’i avoc tumadas* qui provoquèn la rotacion deu planeta.

La Tèrra qu’a besonh 24 òras entà hèr un torn sancèr*. Qu’ei a díser un òme setut* en un endret de l’Equator que vira a 1 600 km/h per rapòrt au centre de la Tèrra, en un endret de Gasconha que vira a 1 100 km/h, e, aus pòles, a 3 km/h .

De mei, lo Sorelh tanben que vira. Que hè lo torn de la galaxia (la Via leitosa*) en 230 milions d’annadas de lutz. Qu’ei a díser que bomba* a ua vitessa de 800 000 km/h. E, fin finau, la Via leitosa* (o Via Lactèa) e la galaxia d’Andromèda que s’atiran. Qu’anam au son encontre a 400 000 km/h. Dens 3 a 4 miliards d’annadas las duas galaxias que van fusionar.

E lavetz, ne som pas capvirats per aquestas vitessas ? Nani*. Qu'ei normau pr’amor las vitessas que son constantas, n’i a pas nada acceleracion. Atau, ne sabem pas que nos mudam*. Tot parièr coma quan ès setut en un tren, que pòts legir, caminar.

Anne-Pierre Darrées

Vocabulari

bombar : filer (aller vite)

mudar : bouger

nani : non, pas du tout

sancèr : complet

setut : assis

tumada : choc

Via leitosa (o Via Lactèa) : Voie Lactée