La Via leitosa e lo sistèma solar
Qu’aperam univèrs l’ensemble de tot çò qui existish.
13,7 miliards d’annadas a, que veng un gran expandiment, lo Big Bang. L’univèrs qu’ei enqüèra tot petit, petit, e qu’ei ua « garbura » hèra densa e hèra cauta. Puish, l’univèrs que vad mei gran e mensh caut. Atòmes que’s crean, puish estelas, galaxias, planetas…
La nosta galaxia que s’apèra la Via leitosa o Via Lactèa. Que conteng 200 a 400 miliards d’estelas e au mensh 100 miliards de planetas. Lo son diamètre que hè mei de 100 000 annadas de lutz*, qu’ei a díser que cau mei de 100 000 ans a la vitessa de la lutz (la vitessa mei grana deu monde) entà traversar la Via leitosa.
Desempuish la Tèrra, la nèit, que vesem lo centre de la galaxia coma ua bèra còrda luminosa en fòrma d’arc. Que lugarneja* coma dètz miliards de sorelhs.
Lo sistèma solar
Ua de las estelas de la nosta galaxia que s’apèra lo Sorelh. Ueit planètas e un sarròt d’objèctes celèstes coma planetas nans*, satellits, cometas, provas* interplanetàrias... que gravitan a l’entorn d’eth. Los ueit planetas que son, deu mei pròche au mei lonh deu Sorelh : Mercuri, Vènus (o Lugran), Tèrra, Mars (o Mart), Jupitèr, Saturne, Uranus, Neptun. Lhevada la Tèrra, que son noms de dius e divessas romanas.
En ajustar lo noste satellit, la Lua, los Romans que van construsir lo nom deus jorns de la setmana. A tu de trobar quau objècte celèste ei ligat a cada jorn : Diluns, dimars, dimècres (o dimèrcs), dijaus, divès, dissabte ?
E dimenge d’on veng ?
Responsa :
Lua (lunae dies en latin, dia de Lua : diluns),
Mars (Martis dies, dia de Mars : dimars),
Mercuri (Mercurii dies, dimècres),
Jupitèr (Jovis dies, dijaus),
Vènus (Veneris dies, divès),
Saturne (Saturnies dies, dissabte).
E dimenge que veng deu Latin dies dominicus (dia deu Senhor, lo dia quan Diu se pausèc après aver creat lo Monde)
Anne-Pierre Darrées
Vocabulari
annadas de lutz : années-lumière
lugarnejar : briller
planeta nan : planète naine
prova : poussière (provas interplanetàrias : poussières interplanétaires)
La Via leitosa e lo sistèma solar
Qu’aperam univèrs l’ensemble de tot çò qui existish.
13,7 miliards d’annadas a, que veng un gran expandiment, lo Big Bang. L’univèrs qu’ei enqüèra tot petit, petit, e qu’ei ua « garbura » hèra densa e hèra cauta. Puish, l’univèrs que vad mei gran e mensh caut. Atòmes que’s crean, puish estelas, galaxias, planetas…
La nosta galaxia que s’apèra la Via leitosa o Via Lactèa. Que conteng 200 a 400 miliards d’estelas e au mensh 100 miliards de planetas. Lo son diamètre que hè mei de 100 000 annadas de lutz*, qu’ei a díser que cau mei de 100 000 ans a la vitessa de la lutz (la vitessa mei grana deu monde) entà traversar la Via leitosa.
Desempuish la Tèrra, la nèit, que vesem lo centre de la galaxia coma ua bèra còrda luminosa en fòrma d’arc. Que lugarneja* coma dètz miliards de sorelhs.
Lo sistèma solar
Ua de las estelas de la nosta galaxia que s’apèra lo Sorelh. Ueit planètas e un sarròt d’objèctes celèstes coma planetas nans*, satellits, cometas, provas* interplanetàrias... que gravitan a l’entorn d’eth. Los ueit planetas que son, deu mei pròche au mei lonh deu Sorelh : Mercuri, Vènus (o Lugran), Tèrra, Mars (o Mart), Jupitèr, Saturne, Uranus, Neptun. Lhevada la Tèrra, que son noms de dius e divessas romanas.
En ajustar lo noste satellit, la Lua, los Romans que van construsir lo nom deus jorns de la setmana. A tu de trobar quau objècte celèste ei ligat a cada jorn : Diluns, dimars, dimècres (o dimèrcs), dijaus, divès, dissabte ?
E dimenge d’on veng ?
Responsa :
Lua (lunae dies en latin, dia de Lua : diluns),
Mars (Martis dies, dia de Mars : dimars),
Mercuri (Mercurii dies, dimècres),
Jupitèr (Jovis dies, dijaus),
Vènus (Veneris dies, divès),
Saturne (Saturnies dies, dissabte).
E dimenge que veng deu Latin dies dominicus (dia deu Senhor, lo dia quan Diu se pausèc après aver creat lo Monde)
Anne-Pierre Darrées
Vocabulari
annadas de lutz : années-lumière
lugarnejar : briller
planeta nan : planète naine
prova : poussière (provas interplanetàrias : poussières interplanétaires)